ყატარზე

          ყატარს მხოლოდ ერთი სახმელეთო მეზობელი ყავს საუდის არაბეთის სახით, თუმცა მის მეზობელაბად ასევე შეიძლება ჩაითვალოს ბაჰრეინი, ირანი და გას. ქვეყანა მდებარეობს სპარსეთის ყურეში, მისი მდებარეობით ის კულტურულ რეგიონს შორის არის, ჩრდილოეთით ირანული კულტურა დანარჩენი მხრიდან არაბული, მისმა ასეთმა მდებარეობამ მის ისტორიაზეც დიდი გავლენა მოახდინა, ქვეყანა სულ მეჩხრად იყო დასახლებული, ქვეყნის დღევანდელ სახით ჩამოყალიბაბზე ყველაზე დიდი გავლენა მოახდინა 1760 წელს ალ ტანის კლანის ბედუინების მიერ ქვეყნის დაკავებამ, რომელთაც ქვეყნის ჩრდილო - დასავლეთ ნაწილი დაიკავეს, 1766 წლისთვის ქვეყნის ტერიტორიაზე შემოვიდა ასევე უტუბის კლანის ორი დაჯგუფება ალ-ხალიფა და ალ-ჯალამა, რომელთაც შეძლეს ნახევარკუნძულის ტერიტორიაზე ძალაუფლების აღება, 1777 წელს სპარსელებმა მაოხდინეს ბასრის ოკუპირება შედეგად ქალაქი ბასრა და ქუვეიტი დატოვა მრავალმა არაბმა რომელთა დიდი ნაწილი ყატარში დასახლა და რომელთა უმეტესობაც ვაჭრები იყვნენ, ალ-ტანისა და ყტუბის კლანის დაჯგუფებებს შორის ხშირი იყო დაპირისპირება ძლაუფლების გამო, 1783 წელს ალ - ხალიფას დაჯგუფება შეძლო ნახევარკუნძულის დაცვა სპარსელების შემოტევისგან და თვითონ დაიპყრეს ბაჰრეინი, ბაჰრეინის დაპყრობის შემდეგ მისი კლანის დიდი ნაწილი კუნძულზე გადავიდა საცხოვრებლად, რამაც ალ-ტანის კლანს რიცხობრივი უპირეტესობა მისცა, შედეგაგ მათი ცენტრი დოჰა თანდათან გაძლიერდა და მიაღწია ნახევარკუნძულის ბატონობას, ალ-ტანის დინასტიის დაარსების თარიღად 1822 წელი ითვლება, 1820 წლიდან ყატარით ინტერესდება ბრიტანეთის აღმოსავლეთის კომპანია, საკუთარი სავაჭრო გზების უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საკითხში ყატარი მნიშვნელოვანი ტერიტორია აღმოჩნდა. დაპირისპირება ყატარელებსა და ბაჰრეინლებს შორის დიდხანს გრძელდებოდა ვინაიდან ბაჰრეინი არ აღიარებდა ყატარის ცალკე მმართველობას და ყატარის მმარველი კლანი ამ ყველაფერში ცდილობდა დასახმარებლად დანარჩენი ვაჰაბიტი არაბების დახმარების მიღებას, 1847 წელს ბაჰრეინელებმა შეძლეს ყატარელების დამარცხება ბაჰრეინელებმა დაანგრიეს ქალაქი ალ ბიდა და მოსახლეობა ბაჰრეინშ გადასხლეს, 1851 წელს ნაჯდის მმართველი ფაისალ იბნ თურკი დაიძრა ყატარელების დასახმარებლად, ბაჰრეინის წინააღმდეგ, შედეგად ბაჰრეინელები დამარცხდნენ ინგლისს სთხოვეს პროტექცია მათ კი დაეკისრათ 4000 გერმანული კრონის ვაჰაბიტებისთვის. 1867 წელს სიტუაცია ბაჰრეინსა და ყატარს შორის ისევ დაიძაბა, ბაჰრეინელბი თავს დაესხნენ დოჰას და ქვეყნის სხვადასხვა ქალაქებს, სიტუაცია საბოლოოდ ბრიტნაელების ჩარევამ დაარეგულირა, ყატარმა ასევე მიიღო ინგლისური პროტექცია, რის შედეგადაც ბაჰრეინი და ყატარი საბოლოოდ დასცილდნენ ერთმანეთს და დამოუკიდებელი განვითარების გზაზე დადგნენ, 1871 წლიდან ოსმალები ეცადნენ ყატარზე გავლენის მოპოვება რაც კიდეც მოახერხეს და მათი წარმომადგენლები ერთვებოდნენ ყატარის მმართველობაში, დოჰაში გაჩნდა ოსმალური გარნიზონი, ოსმალებისგან თავდასაცავად ქასიმ ალ თანიმ მიმართა ვაჰაბიტებს, რომლებიც საუდიტების მმართველობის ქვეშ იყვნენ, 1913 წელს საქმეში ბრიტანელები ჩაერივნენ, რათა მოეხდინათ ოსმალების განდევნა და ვაჰაბიტების გავლენის შემცირება, 1916 წელს ყატარის ტერიტორია ბოლო ოსმალურმა შენაერთმაც დატოვა და ქვეყანა ბრიტანეთის პოლიტიკური და ეკონომიკური გავლენის ქვეშ მოექცა, 1930 წელს ყატარის ეკონომიკის მთავარ პროდუქციას მარგალიტებს დიდი პრობლემა შეუქმნა იაპონურმა ხელოვნურად გამოყვანილმა მარგალიტებმა, თუმცა უკვე 1939 წელს მოხდა ნავთობის პირველი საბადოების აღმოჩენა რამაც საბოლოოდ გადაწყვიტა ყატარის მომავალი განვითარების მიმართულება.                                                                                                              ყატარის ისტორიაში სახელმწიფო გადატრიელაბ მიღებულ პრაქტიკად იქცა 1913-1949 წლებში ქვეყანას მართავდა შეიხი აბდულა ბინ იასიმი, 1949 – 1960 წლებში ალი ბინ აბდულა ალ-ტანი, 1960 წელს აჰმად ბინ ალი ალ-ტანიმ მამასი ხელისუფელბას ჩამოაშორა და თვითონ მარტავდა ქვეყანას 1972 წლმადე ვიდრე თვითონ არ იქნა ხალიფა ბინ ჰამად ალ-ტანის მიერ პუტჩის გზით ხელისუფლებიდან მოცილებული.                               1971 წელს როდესაც ბრიტანელებმა ქვეყანა დატოვეს ყატარმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, თავიდან ჩაფიქრებული იყო გაერთიანებულ საემიროებთან და ბაჰრეინთან ერთად ერტიანი სახელმწიფოს შექმნა თუმცა ბაჰრეინმა და ყატარმა ეს იდეა უარყვეს და დამოუკიდებელი სახელმწიფოები ჩამოაყალიბეს.                                                                              1995 წელს კიდევ ერთი მშვიდობიანი გადატრიალება მოხდა და შეიხ ჰამად ბინ ხალიფამ მამამის ძალაუფლება ჩამოართვა, 2013 წელს შეიხ ბინ ხალიფამ საკუთარ შვილს თამიმ ბინ ჰამად ალ-ტანის დაუთმო ძალაუფლება.                                                                                  ყატარმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ერაყის პირველ და მეორე კამპანიაშიც, მის ტერიტორიაზე იყო განთავსებული აშშ - ს სამეთაოურო შტაბი და ამერიკული ფლოტილიის ლოჯისტიკის ბაზა.                                                                                                               ყატარის მოსახლეობა 2,3 მლნ ადამიანია, სადაც მხოლოდ 1/7 ნაწილი არის ყატარის მკვიდრი მოსახლეობა დანარჩენები ძირითადად ინდოსტანის ნახევრაკუნძულიდან მოსულები, ყოველი მესამე არის ინდუნი ან პაკისტანური წარმოშობის, ყოველი მეექვსე არის ნეპალელი, დაახლოებით 7 % არიან დანარჩენი არაბული ქვეყნების წარმომადგენლები, ასევე დიდი სათვისტომო ჰყავთ ფილიპინელებს, ყატარის მოსახლეობის სტრუქტურაში უკიდურესად დიდია ფარდობა ქალებსა და მამაკაცებს შორის, რაც 1/3 არის. ქვეყნის სახელმწიფო ენა არის არაბული, თუმცა ინგლისური და სპარსული ეკონომიკაშ დიდი როლს თამაშობს, ასევე მნიშვნელოვანი ჰინდი და ურდი მოლაპრაკეთა დიდი რაოდენობის გამო. ასეთი ეთნიკური სიჭრელის მიუხედავად ყატარის ხელისუფლება მყარად დგას და უცხოლებს რაიმე პოლიტიკური მოთხოვნები არ გააჩნიათ, რისი მთავარი მიზეზიც ქვეყნის სიმდიდრეა.                                                                        დღევანდელი ყატარის მდგომაროებაზე შეიძლება ითქვას, რომ ის წარმოადგენს გლობალურად მნიშვნელოვან სახელმწიფოს და რეგიონში ერთ-ერთ წამყვნა ქვეყანას, რასაც უზრუნველყოფს მისი ნავბობ და გაზის საბადოები, 1974 წელს ყატარის ხელისუფლებამ ნავთობ ინდუსტრიის ნაციონალიზაცია მოახდინა რითაც საფუძველი ჩაუყარა საკუთარი სახელმწიფოსთვის ძლიერ ეკონომიკურ დასაყრდენს, ყატარის ნავთობ რეზერვები შედარებით მცირეა და მისი მოპოვებაც შეზღუდულია, სანაცვლოდ ქვეყანა განკარგავს მსოფლიო გაზის რეზერვების 13,3 % - ს, რაზეც კდიეც ამყარებს საკუთარ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სიძლიერეს, 2003 – 2013 წლებში გაზის მოპოვება 5 - ჯერ გაიზარდა და ის აშშ-ს, რუსეთის და ირნაის შემდეგ მსოფლიოს ნომერ მეოთხე გაზის მომპოვებელი ქვეყანა იყო, ყატარში გაზის მოპოვების შემდეგ ხდება მისი გათხევადება და ასეთი სახით ხდება მისი ექსპორტირება, თხევადი გაზის წარმოებაში ის მსოფლიოს ყველაზე დიდი მწარმოებელია და თხევადი გაზის 1/3 აწარმოებს, ის ასევე ფლობს მსოფლიო გაზის გამათხევადებელი სიმძლავრეების უდიდეს ნაწილს, რას ლაფანის გამათხევადებელი საწარმო 300 კვ/კმ - ზე არის გაშლილი. 2013 წლისთვის ყატარის გაზის ექსპორტის 22 % მოდიოდა ევროკავშრის ქვეყნებსზე 71 % აზიის ქვეყნებზე, ყველაზე დიდი მომხმარებლები არიან, იაპონია, ინდოეთი, სამხრეთ კორეა, ჩინეთი და ტაივანი, გაზის მაღალი ფასისა და მოპოვების სწრაფი ზრდის გამო 2009 – 2014 წლებში ყატარის მშპ გაორმაგდა, 95 მლრდ დოლარიდან 218 მლრდ დოლარამდე. ხოლო 2000 წლიდან 2014 წლამდე შუალედში ყატარის სავალუტო და ოქროს რეზერვები 40 - ჯერ გაიზარდა და 400 მლრდ დოლრას მიაღწია, ვინაიდან ქვეყანა ასეთ მნიშვნელოვან კაპიტალს განკარგავს, რა თქმა უნდა ის ცდილობს მოახდინოს ამ ფულის სწორი დაბანდება და ისეთ სფერობეში ინვესტირება რაც უზრუნველყოფს ქვეყნის ნავთობ დამოკიდებულოების შემცირებას და კაპიტალის ეს რაოდენობა ასევე უფლებას აძლევს მას რომ გააჩნდეს ძლიერი საგარეო პოლიტიკური მისწრაფებები.                                                               ყატარის საინვესტიციო საქმიანობას განაგებს ყატარის საინვესტიციო სააგენტო ( Qatar Investment Authority ). სააგენტოს აქვს საინვესტიციო სტრატეგია რომლის მიხედვითაც, ისინი ცდილობენ ეკონომიკის ყველა მნიშვნელოვან დარგში შესვლას და ფულის დაბანდებას, მაგალითად უძრავი ქონება ჩინეთში, ეკო - ქალაქ ტიან ძინში ინვესტირებით, სოფლის მეოურნეობა სუდანში, ინდუსტრია გერმანიში ფოლკსვაგენის აქციების შესყიდვით, სპორტი საფრანგეთში პარიზ სენ - ჟერმენის შესყიდვით, ფინანსური სექტორი ლონდონში. მთლიანობაში ყატარს დაახლოებით 40 ქვეყანაში აქვს ინვესტიცია ჩადებული, რაც მას დამატებით გარდა ფინანსური ასევე დიპლომატიური დივიდენდებითაც უზრუნველყოფს.                                                                                                           ყატარის საგარეო პოლიტიკურ სიძლიერეს გარდა კაპიტლისა ასევე უზრუნველყოფს მისი ძლიერი საინფორმაციო ფრონტი, რომლეიც წარმოდგენილია ტელეკომპანია ალ-ჯაზირას სახით, ტელეკომპანიას გააჩნია არხების მრავალფერობანი ჩამონათვალი რომელიც 2 ენაზე ინგლისურად და არაბულად მაუწყებლობს, მთავარი არის საინფორმაციო დანაყოფი, ტელეკომპანიის სიგნალის მიღება შესაძებელია სატელიტური და კაბელური საკომუნიკაციო საშუალებების მეშვეობით, სიგანილი 140 - ზე მეტ ქვეყანაშ ვრცელდება და თეორიულად ის 270 მლნ ოჯახში შეიძლება იქნეს მიღებული.                                                                                                                                                          2011 წელს ალ-ჯაზირა ფართოდ აშუქედბა არაბულ გაზაფხულს და ყველა ქვეყანაში მხარს უჭერდა ოპოზიციას მმართველი დიდქტატურის წინააღმდეგ, გარდა ბაჰრეინისა სადაც ის ოპოზიციის გამოსვლას რევოლუციად არ აღწერდა.                                    გარდა საინფორმციო საშუალებების ქვეყანა პოლიტიკურადაც ფართოდ არის ჩართული რეგიონულ პრობლემებში, 2008 წელს ყატარი წარმოდგენილი იყო ლიბანის პრობელემებში, 2009 წელს ყატარი ჩაერთო სუდანში დარფურის საკითხის განსახილველად, 2010 წელს ის ცდილობდა მომრიგებლის როლი ეთამაშა ერიტრეასა და ეთიოპიას შორის.                                                                                                                                                    2011 წლიდან არაბული გაზაფხულის დაწყების შემდეგ ქვეყანას კიდევ უფრო დიდი როლის თამაშის შესაძლებლობა გამოუჩნდა, 2011 წელს მარტიდან ოქტომბრამდე ის მონაწილეობას იღებდა ლიბიაში მიმდინარე კადაფის საწინააღმდეგო ოპერაციაში და იბრძოდა ნატოს გვერდით, რაც მისი მიზნის მიღწევით კადაფის ჩამოგდებით დასრულდა, სირიის კონფლიქტში ქვეყანა რეალურად მხარს უჭერს ყველაზე რადიკალურ დაჯგუფებეს თუმცა ქვეყნის მთავრობა მხარდაჭერას უცხადებს შედარებიტ ზომიერ ოპოზიციას და ცდილობს მოლაპრაკებების დროსაც მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს.                                                                                                                                                    გარდა ამისა ყატარის ხელისუფლება მხარს უჭერდა მუსლიმ ძმებს, უკვე რევოლუციის შემდგომ პერიოდში, 2011 – 2014 წლებში ტუნისში ხოლო 2012 – 2013 წლებში ეგვიპტეში, ეგვიპტეში მომხდარი სამხედრო გადატრიელბის შემდეგ ყატარმა დაკარგა მუსლიმი ძმები და მუსრის მხარდაჭერა, ამ დროს კი საუდის არაბეთი მხარს უჭერდა ალ-სისის და სამხედროებს, საუდის არაბეთში ყატარის მიერ მუსლიმი ძმების მხარდაჭერას აღიქვამდნენ, როგორც საუდის წინააღმდეგ წასვლას და მუსლიმი ძმების ეგვიპტეში დარჩენა გამოიწვევდა მათ უკუ მხარდაჭერას ყატარის მიმართ რითაც ის კდიევ უფრო გაძიერდებოდა რეგიონში.                                                                                                   ყატარის არაბულ სამყაროში ასეთი წინ წამოწევა ყველაზე უფრო გამოწვეული უნდა იყოს იმით, რომ ეგვიპტეში მოხდა რევოლუცია და ქვეყნას დიდი საშინაო პრობლემები აქვს, ერაყში არის ომი ისლამურ სახელმწიფოსთან და შიდა კონფესიური და ეთნიკური დაპირისპირება, საუდის არაბეთში შექმნილი რთული სიტუაცია თუ ვინ გახდება ტახტის მომავალი მემკვიდრე, ირანი ჯერ კიდევ სანქციების პერიოდის გავლენის ქვეშ არის, ეს ყველაფერი აძლევს ყატარს შესაძლებლობას თავი იგრძნოს თავისუფლად და ეცადოს საკუთარი პოლიტიკის გატარებას რეგიონშ და თავი ძლიერ მოთამაშედ წარმოადგინოს.                                                                                                                                                            

ყატარის გაზისა და ნავთობის საბადოების განლაგება

სამომავლოდ შეიძება ითქვას რომ გაზის ბაზარი ისევ მიმზიდველი დარჩება, მარტო ჩინეთსა და ინდოეთში 2025 წლისათვის ამ ნედლეულზე მოთხოვნის გაექვსმაგებას მოელიან, რაც ქვეყნის სტაბილურ ფინანსურ მდგომარეობას უზრუნველყოფს, სამომავლოდ განვითარების გაცხადებული მიმართულება არის ცოდნის საზოგადოების შექმნა რასაც კიდეც უზრუნველყოფეს დიდი კაპიტალ დაბანდებით, თუმცა რაც შეეხება ქვეყნის დღევანდელ პოლიტიკურ როლს ის სავარაუდოდ შედარებიტ შესუსტდება როგორც კი რეგიონის უფრო დიდი და ძლიერი სახელმწიფოები შიდა პოლიტიკურ პრობლემებს მოაგვარებენ და უფრო აქტიურ საგარეო პოლიტიკაზე გადავლენ.