Dieses Blog durchsuchen

იორდანიის ჰაშიმიტური სახელმწიფო

იორდანია ახლო აღმოსავლეთის ქვეყანაა და ის სირიას, ერაყს, საუდის არაბეთს, ისრაელს და პალესტინის ავტონომიას ესაზღვრება. ქვეყანს აქაბის ყურეზე 19 კმ გასასვლელი აქვს და ეს არის მისი მთლიანი საზღვაო საზღვარი. იორდანიის მოსახლეობა 5.970 მლნ ადამიანია, აქედან 93 % სუნიტი მუსლიმები არიან, დაახლოებით 5 % ქრისტიანები. მოსახლეობაში 50 % - ზე მეტი 800,000 პალესტინელი ლტოლვილის შთამომავლები არიან, ქვეყანაში დაახლოებით 1,8 მლნ რეგისტრიებული პალესტინელი ლტოვილია, 0.7 მლნ ერაყელი ლტოვილი, ასევე დიდი ჯგუფია 100 ათასი ჩერქეზი, (2011) (9,5 მლნ 2015 წელი).                                                                                 იორდანიის ტერიტორიაზე იროდანიის სახელმწიფოს 1946 არ უარსებია, 1946 წლის 25 მაისს ქვეყანამ დიდი ბრიტანეთისგან დამოუკიდებლობა მოიპოვა, მანამდე კი 1918 წლამდე ის ოსმალეთის იმპერიის ნაწილი იყო, 1916 – 1918 წლებში მიმდინაორეობდა არაბების აჯანყება, რის შედეგადაც არაბებმა, ბრიტნალების დახმარებით შეძლეს ოსმალების განდევნა რეგიონიდან, დღევანდელი იორდანიის ტერიტორიაზე მცხოვრები არაბები, ემირ ფაისალის ( ჰაშიმიანთა ოჯახიდან) ხელმძღვანელობით ჰაშიმიანთა ოჯახის მიერ დაარსებული სირიის სამეფოს შეურთდნენ, თუმცა ეს გადაწყვეტილება ბრიტანელებს არ მოეწონათ და ვინაიდან ეს ეწინააღმდეგებოდა საიქს - პიკოს შეთანხმებას და 1920 წელს გამართულ სანრემოს კონფერენციაზე, ბრიტანელებმა მოითხოვეს საიქს - პიკოს შეთანხმებით გათვალისწინებული ტერიტორიის ბრიტანულ პალესტინასთან მიერთება რაც რა თქმა უნდა მიიღო, 1923 წელს გაჩნდა ბრიტანეთის პროტექტორატის ქვეშ არსებული ტრანსიორდანია. 1946 წელს როდესაც ბრიტანეთის მანდატი გაუქმდა ტრანსიორდანიამ დამოუკიდებლობა ხოლო აბდალა I მეფობა მიიღო, 1948 წელს ისრაელის სახემლწიფოს დაარსებისთანავე მას არაბულმა სახელმწიფოებმა და მათ შორის ტრანსიორდანიამ ომი გამოუცხადეს, ტრანსიორდანიამ მოახერხა და დღევანდელი დასავლეთ ნაპირი თავის კონტროლს დაუქვემდებარა, 1950 წელს ქვეყანას სახელი შეუცვალეს და იორდანია დაარქვეს, ქვეყნის მიერ დასავლეთ ნაპირის შეერთება არაბულმა სახელმწიფოებმაც არ აღიარეს, ხოლო პალესტინლებს შორის მათ წინააღმდეგ უკმაყოფილება გაჩნდა, 1951 წელს მეფე აბდალა I იერუსალიმში ვიზიტისას პალესტინელმა ნაციონალისტმა მოკლა.                                                                                                                       1950 – 1960 წლებშ შორის იორდანიას და ისრაელს შორის იყო დაპირისპირება წყლის რესურსების გამო, 1967 წელს მომხდარი 6 დღიანი ომის შემდეგ, იორდანიამ მთლიანად დაკარგა დასავლეთ ნაპირი და იძულებული გახდა მიეღო დამატებით 400,000 პალესტინელი ლტოლვილი, შდეგად იორდანიის ტერიტორიაზე გაჩნდა ლტოლვილთა 10 ბანაკი, კომპაქტური და სოლიდალური, ბანაკებში პალესტინის განმათავისუფლებელი ორგანიზაციის მუშოაბა სამეფოს ხელმძღვანელობამ საფრთხედ აღიქვა, ორგანიზაციას გააჩნდა ოფისი ამანში საიდანაც ის ხელმძღვანელობდა თავდასხმებს ისრელზე საპასუხოდ ისრაელის არმია იჭრებოდა იორდანიის ტერიტორიაზე, პალესტინის განმანთავისუფლებელმა ორაგნიაზაციამ მოახერხა რომ იორდანიაში ფაქტიურად ცალკე ქვეყანა შეექმნა, 1970 წლის 16 სექტემბერს ქალაქ ირბიდში პალესტინის განმანტავისუფლებელმა ორგანიზაციამ სახალხო მთავრობა გამოაცხადა, საპასუხოდ მეფე ჰუსეინ I არმიას შეტევაზე გადასვლა უბრძანა, ამით იორდანიაში სამოქალაქო ომი დაიწყო, 20 სექტემბერს ომში სირიის არმია ჩაერთო, პალესტინელების მხარეს, საპასუხოდ იორდანიის არმიამ საჰაერო შეტევები განახორციელა, იორდანიელებმა წარმატებას მიაღწიეს, სირიელები ქვეყნიდან განდევნილი იქნენ, მრავალ პალესტინელსაც მოუწია ქვეყნის დატოვება, 1971 წელს უკვე საბოლოოდ დასრულდა აჯანყება, 1972 წელს მეფემ ჰუსეინმა გააკეთა შეთავაზება იორდანია - პალესტინის ფედერაციის შექმნაზე, რაც უარყოფილ იქნა როგორც პალესტინელების ასევე სხვა არაბული სახელმწიფოების მხრიდან, 1973 წელს დაიწყო იომ - ქიფურის ომი, რომელშიც იორდანიაც მონაწილეობდა, ომის დასრულების შემდეგ იორდანიამ მონაწილეობა მიიღო სამშვიდობო კონფერენციაში სადაც მოხდა პალესტინის განმანთავისუფლებელი ორგანიზაციის მხარედ აღიარება, 1974 წელს იორდანიამ დასავლეთ ნაპირზე თავისი ყვლეა პრეტენზია დათმო და ის სამართლებრივად პალესტინის განმანთავისუფლებელ ორგანიზაციას დაუთმო, 1979 წელს იორდანიამ უარყო ეგვიპტე - ისრაელის სამშვიდობო შეთანხმებაში მონაწილეოა და ეგვიპტესთან დიპლომატიური ურთიერთობა გაწყვიტა, ამავედროს ცდილობდა ხელი შეეშალა ამ შეთანხმების მიღწევისთვის.                                                                                                                                 იორდანიამ ამ პერიოდში ორიენტაცია ერაყზე აიღო, ის ეხმარებოდა სადამ ჰუსეინს ირანის წინააღმდეგ წარმეობულ ომში,  რაც ერაყისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, ვინაიდან სპარსეთის ყურე ჩაკეტილი იყო და აქაბიდან ხდებოდა მისთვის იარაღის მიწოდება.                              1982 წელს რეიგანმა წარადგინა ახალი სამშვიდობო გეგმა, რომლის მიხედვითაც გაჩნდებოდა იორდანია - პალესტინის ფედერაცია, იორდანის, დასავლეთ ნაპირის და ღაზის სექტორის შემადგენლობით, რაც ისრაელმა უარყო.                                                                      1991 წლიდან დაიწყო სამშვიდობო მოლაპარაკებები, ისრაელს, სირიას, ლიბანს და პალსტინა - რორდანიას შორის, რომლის შედეგადაც 1994 წელს იორდანიამ ისრაელთან გააფორმა სამშვიდობო ხელშეკრულება, რას ამერიკის მედიატორიბით მოხდა, ხელშეკრულების შესაბამისად ქვეყნებს შორის დამყარდა დიპოლამტიური ურთიერთობა და ჩამოყალიბდა სავაჭრო ურთიერთობები.                                                                                        1999 წელს მეფე ჰუსეინ I გარდაიცვალა და ტახტზე ავიდა აბდულა II. იორდანიასაც შეეხო არაბული გაზაფხულის ტალღა, თუმცა იორდანიის ელიტამ ამ ყველაფრიდან შედარებით მარტივად დააღწია თავი,  პირველი რაც ელიტამ განახორციელა იყო პრემიერ მინისტრის შეცვლა, შემდეგი კი ახალი საარჩევნო სისტემის შემუშავება, მეფის ხელისუფლების ნაწილობრივი შეზღუდვა თუმცა არა რაიმე გადამწყვეტი ცვლილება, ასვე გაიცა დაპირება 2013 წელს საარჩევნო კანამდებლობის მომავალ გაუმჯობესებაზე, თუმცა ამ დროისათვის დამატებიტ სხვა მნიშვნელოვანი პრობლემები გამჩნდა.                                                                       მეზობელ სახელმწიფოებს შორის იორდანიას განსაკუთრებული ურთიერთობა ჰქონდა ერთან, ამის მთავარი მიზეზი იყო ის რომ ერაყს 1957 წლამდე მართავდნენ იმავე ჰაშიმიანთა ოჯახის წარმომადგენლები რომლებიც იყვნენ იორდანიაში, ისრაელთან ომების დროს ერაყის არმია სტაციონირებული იყო იორდანიის ტერიტორიაზე, 1970 წლის სამოქალაქო ომის დროს ერაყელებმა მხარი არ დაუჭირეს პალესტინელებს მიუხედავად მათდამი არსებული სიმპათიისა არაბულ სამყაროში, იორდანია ეხმარებოდა ერაყს ირანთან ომის დროს და არ ჩაბმულა საერთო ევროპულ - არაბულ კოალიციაში სადამ ჰუსეინის წინააღმდეგ, ქუვეითის განთავისუფლებისას. 2003 წელს ვიტარება უკვე შეცვლილი იყო, ამჟამად იორდანიის მთავრობა აქტიურად მონაწილეობდა სადამ ჰუსეინის წინაღმდეგ წამოწყებულ კამპანიაში, ამერიკული სამხედრო ბაზა განთავსდა იორდანიის ტერიტორიაზე და 6000 სამხედრო მოსამსახურე.                                                                                                                                      იორდანიას კარგი და სტაბილური ურთიერთობა აქვს საუდის არაბეთთან, 1965 წელს ორ ქვეყანას შორის მოხდა ტერიტორიების გაცვლა, რის შედეგადაც იორდანიამ მიიღო 12 კმ დამატებითი გასასვლელი წითელ ზღვაზე, სულ ჯამში 6000 კვ/კმ, სანაცვლოდ საუდის არაბეთმა მიიღო 7000 კვ/კმ ფართობი მთელი ეს ტერიტორია იყო უდაბნო, ამ გაცვლას იორდანიისთვის უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა რის შედეგადაც მას შეეძლო უფრო დიდი ინფრასტრუქტურა მოეწყო აქაბის ყურეში.                                                                                     იორდანიის ურთიერთობა სირიასთან დროის შესაბამისად ცვალებადია, ქვეყნები ყველა ომში ერთად გამოდიოდნე ისრალეის წინააღმდეგ, 1970 წელს სირიელები მხარს უჭერდნენ პალესტინელებს რის გამოც იორდანიას და სირიას შორის წარმოიშვა კონფლიქტი, თუმცა უკვე 1973 წელს იორდანიელი მებრძოლები სირიელთა მხარდამხარ იბრძოდნენ გოლანის მაღლობზე. ამჟამად ქვეყანაში მოქმდებს სადათის ხელისუფლების საელჩო და ასევე იორდანიის საელჩო მუშაობს დამსკოში, თუმცა იორდანია ასევე მონაწილეობას იღებს სირიის მეგობართა ჯგუფის შეხვედრებში, რაც სადათის რეჟიმთან ურთიერთობებს საკმაოდ ართულებს, ასევე პრობლემად იქცა 600,000 დევნილი სირიიდან რომელთა უზრუნველყოფაც იორდანიის ფინანსურ სისტემას მძიმე ტვირთად აწევს.                                                                               იორდანია არის ევროკავშირის ასოცირებული წევრი, მას გააჩნია სტრატეგიული პარტნიორობა ამერიკის შეერთებულ შტატებთან და საკმაოდ პროგრესული საზოგადოება. 

Keine Kommentare:

Kommentar veröffentlichen